Uczeń Zdolny – WARS i SAWA
Szanowni Państwo miło mi poinformować , że Łukasz Sulowski z klasy 6B został laureatem i zajął 4 miejsce w kategorii c1 (klasy 6 i 7) w Mistrzostwach Polski Gier Matematycznych i Logicznych organizowanych przez Politechnikę Wrocławską i zakwalifikował się do reprezentacji Polski na Mistrzostwa Międzynarodowe Gier Matematycznych i Logicznych, które odbędą się w sierpniu w Paryżu.
https://liblink.pl/bRrb4hHdi2
Łukaszowi życzymy powodzenia w kolejnym wyzwaniu, trzymamy mocno kciuki i gratulujemy sukcesów!
Program wspierania uczniów uzdolnionych w SP163 [DOCX]
Jak rozpoznać ucznia zdolnego w klasie?
Uczeń zdolny różni się od innych dzieci. Już w dzieciństwie wyprzedza rówieśników pod względem rozwoju psychomotorycznego. Występują u niego wzmożone potrzeby poznawcze, interesuje się otoczeniem, poznaje nowe zjawiska i sytuacje, sam wynajduje sobie zadania. Typowa jest dla niego postawa dociekliwości, intelektualnej ciekawości. Zadaje trudne pytania dorosłym. Wykazuje bogate zainteresowania. Pragnie zgłębić konkretne zagadnienie, nie poprzestaje na powierzchownym poznaniu. Ma duże możliwości zapamiętywania i przetwarzania informacji. Nie lubi rutyny i podporządkowania się ogólnym regułom. Potrzebuje innych zadań i innej ich liczby. Dziecko zdolne wyróżnia się aktywnością intelektualną, zdolnością abstrakcyjnego i syntetycznego myślenia. Stąd upodobanie do rozwiązywania problemów poznawczych. Ta duża aktywność intelektualna może być przyczyną zaniedbania innych sfer rozwoju, np. społecznego czy aktywności fizycznej. Uczeń wybitnie zdolny dostrzega zależności przyczynowo skutkowe. Trudno mu akceptować subiektywnie oceniany brak logiki i konieczność uznawania poglądów tylko ze względu na zaufanie do autorytetu (np. nauczyciela). Dostrzega błędy w rozumowaniu dorosłych. Ma problemy ze znalezieniem autorytetów. Brak krytycyzmu, nadmierna pewność siebie może prowadzić do nietrafnych ocen, braku zaufania do ludzi.
Dziecko zdolne charakteryzuje się bogatym słownictwem i łatwością wysławiania się. Ma wiele wiadomości, wiedzę z różnych, wyszukanych dziedzin. Nudzi go szkoła i rówieśnicy. Przez innych spostrzegany jest jako ten lepiej wiedzący. Uczeń taki myśli krytycznie. Ma duże oczekiwania i wymagania. Jest samokrytyczny i skłonny do oceniania innych. Lubi nowe sposoby wykonywania zadań, jest twórczy. Może zaburzać plany, odrzucać to, co znane. Surowe ocenianie siebie i innych może być przyczyną frustracji, niezadowolenia z siebie i otaczającej rzeczywistości.
Kolejna cecha poznawcza to duża podzielność uwagi i koncentracja na problemie. Sprzyja to osiągnięciu celu, wytrwałości i uporczywości w dążeniu do celu. W okresie intensywnych działań twórczych osoby zdolne nie są w stanie przerwać wykonania zadania. Zaniedbują swoje obowiązki i kontakty z innymi ludźmi. Uczniów o zainteresowaniach ukierunkowanych trudno skłonić do realizacji programu, który nie jest w centrum ich zainteresowania. Wybitnie zdolnych cechuje też wrażliwość, empatia, pragnienie, by być zaakceptowanym przez innych. Osoby uzdolnione są niezależne, preferują pracę indywidualną, polegają na samym sobie. Dziecko zdolne odrzuca opinie rodziców, rówieśników, jest nonkonformistyczne, niekonwencjonalne.
Przez wiele lat szkoła nastawiona była głównie na pracę z uczniem mającym różnego typu problemy. O dzieci zdolne nie martwiono się zbytnio, gdyż radzą one sobie z nauką, nie potrzebują pomocy, osiągają dobre wyniki. Są to jednak dzieci, które wymagają stworzenia w procesie kształcenia specjalnych warunków, odpowiadających ich możliwościom, a przede wszystkim potrzebom.
Cechy charakterystyczne uczniów zdolnych:
- uczą się szybciej, prawidłowo kojarzą i rozumują,
- opanowują szerszy zakres materiału,
- uczą się inaczej, szukają związków przyczynowo skutkowych, dążą do odkryć, swobodniej zestawiają wiadomości, sięgają po dodatkowe informacje, mają bogatsze skojarzenia, potrzebują większej liczby i lepszych argumentów, posługują się łatwo językiem danej dyscypliny,
- ich wyniki uczenia się sięgają głębiej, obejmują rozumienie materiału, rozwiązywanie problemów, umiejętność świadomego kierowania własnymi procesami umysłowymi,
- uczą się wytrwałej, jeśli tylko uznają sens pracy nad danym materiałem, czytają dużoi chętnie,
- są ciekawi świata i ludzi, mają dar bystrej obserwacji otoczenia,
- są dociekliwi, zadają duże ilości pytań,
- mają niezależną postawę, poczucie humoru, bronią swoich poglądów i pomysłów,
- mają szeroki zakres uwagi, są zdolni do koncentracji i wytrwałości w rozwiązywaniu problemów,
- charakteryzuje ich bogatsze, niż u rówieśników słownictwo, zarówno pod względem ilościowym jak i jakościowym,
- są zdolni do samodzielnej i efektywnej pracy,
- wcześniej niż inni ( często w wieku przedszkolnym ) opanowują umiejętność czytaniai pisania ( i potrafią z niej korzystać ),
- wykazują zdolność wnikliwej obserwacji,
- z łatwością stosują się do skomplikowanych instrukcji,
- mają różne i liczne zainteresowania, często korzystają z bibliotek i innych źródeł informacji,
- charakteryzuje ich wyższy poziom wiary we własne siły,
- są na ogół lepsi od innych w matematyce.
Obecny system szkolny promuje następujące formy pracy z uczniem zdolnym:
- indywidualizacja procesu nauczania (poszerzanie, wzbogacenie treści) w „normalnej” klasie,
- indywidualny program i tok nauczania, polegający na przyjęciu innego systemu nauczania niż klasowo-lekcyjny, jest przeprowadzany na każdym poziomie kształcenia i sprzyja ukończeniu szkoły w skróconym czasie. Uczeń realizujący indywidualny tok nauki może być zwolniony z obowiązku uczęszczania na lekcje z tego przedmiotu we właściwej klasie i uczęszczać na zajęcia do klasy programowo wyższej w tej lub innej szkole.
- zajęcia pozalekcyjne, np. koła zainteresowań,
- zajęcia pozaszkolne, np. w Domach Kultury,
- obozy naukowe, warsztaty badawcze, seminaria specjalistyczne.
Bardzo ważnym aspektem właściwego organizowania pracy z uczniem zdolnym jest przygotowanie nauczyciela. Nauczyciel, który chce rozwijać potencjał twórczy swych uczniów sam musi reprezentować postawę twórczą. To z kolei nakłada na niego obowiązek ciągłego doskonalenia swoich umiejętności pedagogicznych, wzbogacania wiedzy psychologicznej, metodycznej i merytorycznej, warsztatu pracy oraz stosowania nowatorskich metod nauczania.
Opracowała Halina Wasiluk
Internetowy magazyn CODN nr 1/2009
„Nie powinno zabraknąć dobrych ludzi, lubiących dzieci i dbających o ich sprawy, mających różne pasje i zainteresowania.
Ważne, by umieli zapalić innych. Sukces podobnie jak porażka jest udziałem wielu ludzi.
Nie ma wybitnych uczniów bez wybitnych nauczycieli”
J.Lipszyc
Nauczyciele nie powinni gubić talentów wśród swoich uczniów, wykazać większe zaangażowanie w pracę z uczniem zdolnym. Wiele zależy od ich aktywności i umiejętności pedagogicznych. Moje wieloletnie obserwacje środowiska szkolnego wskazują na potrzebę doskonalenia nauczycieli i motywowania ich w tym obszarze.
Wspieranie uzdolnień i rozwój dziecięcej kreatywności to priorytety współczesnej szkoły. Nauczyciel jest pierwszym diagnostykiem i mistrzem wskazującym kierunek rozwoju każdego dziecka, a „…talent – jest jak kawałek szlachetnego, ale surowego metalu dopiero pilna praca go obrobi i wartość mu wielką nadaje” (Stanisław Staszic). Nauczyciel powinien posiadać kompetencje, aby rozpoznawać zdolności i talenty swoich podopiecznych, rozróżniać te pojęcia, diagnozować: kto w zespole klasowym posiada jakieś uzdolnienia, a kto talent.
Zdolność to predyspozycja do łatwego opanowywania pewnych umiejętności, zdobywania wiedzy, uczenia się, zdatność do czegoś. Talent – niezwykła, nieprzeciętna zdolność twórcza, wybitne uzdolnienia do czegoś. Można talent dostrzec i rozwijać, ale też go … zmarnować.
Amerykańskie badania naukowe wykazały, że dzieci zdolne to ok. 12 % społeczności szkolnej. Ze względu na swoją wrażliwość częściej, niż te z trudnościami w nauce, sięgają po narkotyki, alkohol lub inne używki, popełniają samobójstwa. W okresie szkolnym często uznawane są za nieuków i dzieci trudne wychowawczo (np. Isaac Newton, Albert Einstein, Ludwik Pasteur, Karol Darwin, Tomasz Edison, Grzegorz Mendel).
W mojej codziennej pracy pedagogicznej mam z takimi uczniami styczność. Kiedy spotykam się po raz pierwszy ze swoimi pierwszoklasistami, którzy pełni radości i ufności przekraczają mury szkoły, zawsze zastanawiam się: jaki to będzie zespół klasowy i jak będzie układała się współpraca z ich rodzicami? Pierwszaki są pełne obaw. Czy ktoś je polubi? Czy znajdą przyjaciela? I ja również: czy zdołam zbudować ich zaufanie do siebie, czy pozwolą dobrze się poznać, abym mogła być ich przewodniczką przez pierwsze trzy lata kariery szkolnej? To ważne zadanie, ponieważ w młodszym wieku szkolnym dzieci zdobywają wiele wiadomości i umiejętności przydatnych w późniejszym życiu, są chętne w podejmowaniu nowych wyzwań, ciekawe otaczającego świata, bezgranicznie ufają nauczycielowi.
Z moich obserwacji wynika, że uczeń zdolny jest indywidualistą w myśleniu, działaniu i przejawianych predyspozycjach oraz posiadanych umiejętnościach. Na lekcjach zadaje mnóstwo pytań lub, jeśli jest nieakceptowany, zamyka się w sobie, nudzi się. Jeśli ma silną wolę, przeciwstawia się poleceniom, nie akceptuje rutyny i podporządkowania się ogólnym regułom. Często jest przez innych uczniów postrzegany jako ten „lepiej wiedzący”.
Zdarza się, że gdy ma do wyboru odpoczynek z rówieśnikami na podwórku czy lekturę interesującej książki, bez wahania wybiera ciekawą lekturę, gdyż w intelektualnych dążeniach znajduje przyjemność i wyzwanie. Szybko zapamiętuje interesujące go zagadnienia, a nawet posługuje się związaną z tym tematem specjalistyczną terminologią.
Dzieci zdolne są wrażliwe na niesprawiedliwość, własne i cudze uczucia, źle znoszą krytykę. Uwielbiają przebywać w starszym towarzystwie, zarówno dzieci jak i dorosłych. Zwykle wcześnie ( przed drugim rokiem życia) zaczynają mówić pełnymi zdaniami, operując przy tym różnorodnym słownictwem. Czytają i piszą szybciej niż ich rówieśnicy. Uczą się szybko, chętnie, ale wolą pracować samodzielnie. Nudzą się, gdy długo wykonują jedną czynność, powtarzanie kilkanaście razy tego samego ćwiczenia traktują jako karę. Nie uważają, a gdy je jednak zapytamy, doskonale wiedzą, co dzieje się na zajęciach.
Niestety, dzieci zdolne są często niedostrzegane przez nauczycieli, samotnie realizują stawiane przed sobą cele i zazwyczaj dopiero na studiach, gdy są dorosłe, ujawniają się ich ponadprzeciętne możliwości. Aby uniknąć marnowania zdolności, by nie skrzywdzić uczniów, powinniśmy – my nauczyciele – odnajdywać w każdym dziecku jego mocne strony i pomóc mu je rozwijać. Należy stwarzać uczniom warunki do swobodnego rozwoju, wspierać w samodzielnym poznawaniu rzeczywistości, pomagać w trudnościach, ale nie narzucać im własnego obrazu świata.
Jak powiedział Richard Carlson:
„ …wszystkie dzieci są ciekawe świata, kochające siebie, żądne przygód, spontaniczne, wyjątkowe, pełne zachwytu i miłości. Myślą samodzielnie i oryginalnie, korzystając z podpowiedzi pochodzących z własnego wnętrza”.
Nie przeszkadzajmy, więc w tej naturalnej aktywności!
Za Januszem Korczakiem przekazujmy dziecku najważniejszy komunikat: „…że jest dobre, że może, że potrafi…”, by mogło rozwijać się w przekonaniu o własnej wartości i samodzielnie stawiać czoło trudnym sytuacjom.
Wspierajmy uczniów w asertywności, w budowaniu poczucia własnej wartości, wiary we własne siły, a na efekty działań pedagogicznych z pewnością nie trzeba będzie długo czekać.
Wychowanie dziecka jest jak szlifowanie drogocennego kamienia, diamentu, wymaga dużo pracy i cierpliwości.
Od najwcześniejszych lat dziecięcych nauczyciele powinni dążyć do organizowania zajęć inspirujących wychowanków, do poszukiwania odpowiedzi na zadawane im pytania, motywowania do działania, samodzielnego rozwiązywania problemów, przeprowadzania różnego rodzaju doświadczeń, eksperymentów. Powinni cenić u uczniów twórcze myślenie, uwrażliwiać na bodźce istniejące w otoczeniu, dostarczać informacji dotyczących procesu twórczego, pracować jak najczęściej metodą dramy, „żywej lekcji” lub projektów. Bawić się w teatr, angażować wszystkie zmysły i emocje dzieci, zabijać „ćwieka”, zadawać różnego rodzaju pytania (pułapki, niespodzianki, zabawne, kontrowersyjne, dziwne).
Nie należy przy tym zapominać, że każde dziecko jest inne i należy je traktować indywidualnie. „Indywidualna droga” rozwoju człowieka i zdobycie sukcesu, osiągnięcie czegoś w jakiejś dziedzinie nie ma żadnego wzorca ani miary czasu. Fryderyk Chopin w wieku ośmiu lat pięknie grał na fortepianie i skomponował Poloneza g – mol. Leonardo da Vinci doskonalił „ Monę Lizę” latami i ukończył obraz, mając sześćdziesiąt lat.
Już w wieku przedszkolnym pojawiają się uzdolnienia muzyczne, językowe i matematyczne. Maluchy szybko i chętnie uczą się nowych słówek, tekstów piosenek oraz struktur gramatycznych. Prawie u każdego z nich ujawniają się uzdolnienia plastyczne, są one sposobem wyrażania się dzieci, komunikowania się z innymi, pokazywania emocji, sposobu myślenia.
Szkoła i przedszkola powinny oferować bogatą gamę zajęć, także pozalekcyjnych, rozwijających każdą sferę działalności dziecka. Aby rozbudzać dziecięcą ciekawość świata trzeba, we współpracy z rodzicami, zwiedzać z wychowankami bliższą i dalszą okolicę, brać udział w szkolnych programach międzynarodowych, np.: eTwinning, Commenius. Przez poznawanie kultury, historii, zwyczajów innych krajów uczniowie uczą się szacunku, akceptacji dla innych nacji i tolerancji, zdobywają umiejętności językowe.
Rodzice przy współpracy nauczycieli powinni zaspokajać potrzeby poznawcze dziecka. Jednocześnie wzbudzać jego twórczą aktywność i wzmacniać wiarę we własne siły. Korzystać z dóbr kultury, zapewnić udział w dodatkowych zajęciach edukacyjnych, podsuwać interesujące lektury, gry, zabawy, programy edukacyjne, dużo z dzieckiem rozmawiać. Stwarzać okazję do jak najczęstszych kontaktów z innymi dziećmi, a przy tym nie zaniedbywać rozwoju fizycznego dziecka.
Często w środowisku nauczycielskim słuchać narzekanie, że nie ma dostatecznej ilości środków, warunków lokalowych, itp…, by móc rozwijać potencjał twórczy, intelektualny uczniów. Jest to zapewne ważne, ale czy najważniejsze?
Z wielu małych, wiejskich „szkółek” o bardzo słabych warunkach lokalowych i źle wyposażonych w pomoce dydaktyczne wywodzi się wielu wybitnych sportowców, naukowców, „ludzi pióra”, ale znalazł się ktoś, kto dostrzegł talent ucznia, wspierał jego rozwój, motywował do dalszych działań, uczył ponoszenia porażek, cieszenia się sukcesami.
Tym kimś był nauczyciel, który stworzył właściwą atmosferę w klasie, nagradzał postępy, chwalił osiągnięcia uczniów, a był przy tym stanowczy, konsekwentny, zaangażowany, dotrzymujący obietnic. Własną postawą dawał przykład swoim podopiecznym, szanując przy tym indywidualistów (bo często uczeń zdolny to typ samotnika). Nauczyciel wspierający ucznia w podejmowaniu decyzji o wzięciu udziału w imprezie, konkursie, olimpiadzie, zawodach sportowych.
Nauczyciele pamiętając, kto jest podmiotem ich działań, powinni ustawicznie się dokształcać i doskonalić, poszukiwać nowatorskich rozwiązań w pracy, aby nie popaść w rutynę i móc nadążyć za priorytetami współczesnej edukacji.
Czy Polska szkoła lub przedszkole może być kuźnią talentów?
Oczywiście. Trzeba jednak ściśle współpracować: nauczyciele z nauczycielami (przekazując dokładne wiadomości na temat rozwoju dzieci, dokumentując ich osiągnięcia), nauczyciele z rodzicami ( dostarczać sobie nawzajem istotnych informacji na temat dziecka, (np. zdrowotne), wspierać się i angażować w działania związane z uczniem, uczniowie z uczniami ( wymiana doświadczeń), itd.
Należy budować szkolne, lokalne, ogólnopolskie systemy wspierania uczniów zdolnych, tworzyć im warunki do prezentowania osiągnięć, wymiany doświadczeń.
Szkołę tworzą uczniowie, nauczyciele i rodzice, bez wspólnych działań nie będzie to miejsce sprzyjające rozwojowi talentów. Takich szkół, gdzie rozwijane są potencjały rozwojowe, jest w Polsce wiele i należy korzystać z ich doświadczeń, podpatrywać i wykorzystywać we własnej pracy, adoptować pomysły do lokalnych warunków. Korzystać można z pomocy
instytucji zajmujących się uczniami zdolnymi, tj.: Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci, Centrum Informacyjno – Konsultacyjne ds. Dzieci Zdolnych, Stowarzyszenie Szkół Twórczych, Bank Dziecięcych Uśmiechów, Dzieło Nowego Tysiąclecia, Porozumienie bez barier, Uniwersytet Dzieci, itp. lub brać udział w różnego rodzaju programach, działaniach wspierających uzdolnionych uczniów, np. Szkoła Wspierająca Uzdolnienia, Mazowieckie Talenty, Olimpiada Kreatywności.
Rolę nauczyciela w pracy z uczniem uzdolnionym można byłoby porównać do pracy aktora, który stara się zagrać jak najlepiej swoją rolę, znając tekst swojej roli „…jest uważny na sposób odgrywania ról przez innych aktorów w danej sztuce i jest też uważny na oczekiwania widowni, która obserwuje cały spektakl. Poza tym niezbędne jest kształtowanie w sobie umiejętności działania refleksyjnego, tzn. ciągłego obserwowania i analizowania skutków własnych zachowań, by jak najefektywniej wypełnić misję stymulowania rozwoju dziecka uzdolnionego” (Ryszarda Ewa Bernacka).
Istotę misji pracy nauczyciela oddaje bardzo dobrze poniższa opowieść:
„Pewien człowiek odwiedził mistrza, chcąc zostać jego uczniem. W rozmowie mistrz mu powiedział: – Możesz ze mną zamieszkać, ale nie staraj się za mną iść. – Za kim więc mam iść? – Za nikim. W dniu, w którym pójdziesz za kimś, przestaniesz iść za prawdą i być sobą”.
Aby uczeń mógł rozwijać swoje uzdolnienia często nie jest potrzebna piękna nowoczesna szkoła, pełna dyplomowanych nauczycieli, ale chętnych i zaangażowanych w rozwój swoich uczniów, którzy nie chcą zaprzepaścić talentów dzieci.
Warto pamiętać, że „Istnieje coś bardziej niespotykanego, coś o wiele lepszego niż zdolności. To jest zdolność rozpoznawania zdolności” (Albert Humbart).
I tym powinni zajmować się nauczyciele po to, aby świat mógł iść ciągle naprzód i ciągle nas zadziwiać pozytywnymi zmianami cywilizacyjnymi.
Życzmy sobie nawzajem tego, aby współczesna szkoła była pełna utalentowanych radosnych, zdrowych, mądrych dzieci, które lubią swoją szkołę i naukę.
Barbara Ochmańska
nauczyciel kształcenia zintegrowanego
w Szkole Podstawowej nr 1 w Wyszkowie,
trener terapii, doradca metodyczny
w MSCDN w Ostrołęce
Bibliografia
Borzym I. (1979), Uczniowie zdolni. Warszawa.
Eby J., Smutny J. (1998), Jak kształcić uzdolnione dzieci i młodzież. Warszawa.
Lewis G. (1998), Jak wychowywać utalentowane dziecko. Poznań.
McGinnis L. A. (2005), Sztuka motywacji, Warszawa. Nakoneczna D. (1996), Uczniowie zdolni i ich nauczyciele. Warszawa.
Partyka M. (1999), Zdolni, utalentowani, twórczy. Warszawa. Partyka M. (2000) (red.), Modele opieki nad dzieckiem zdolnym. Warszawa. Popek S. (2001), Człowiek – jednostka twórcza. UMCS Lublin. Rylke H. (1993), W zgodzie z sobą i uczniem. Warszawa. Tyszkowa M. (1990), Zdolności, osobowość i działalność uczniów. Warszawa..